In gesprek over mentale gezondheid: Superman VS de Joker

‘Hoe meer mensen zich bewust worden van hun eigen mentale gezondheid, hoe beter we hier met zijn allen mee om kunnen gaan. Want: mentale gezondheid betreft iedereen.’

Jip struggelde in zijn jonge jaren met diverse uitdagingen. ‘Een van mijn vroegste herinneringen is dat ik als jong jochie in bed lig en naar het plafond staar. Ik ben wakker geworden van mijn eigen piepende ademhaling. Een vreselijke astma aanval. Vechtend voor lucht rollen de tranen van inspanning over mijn wangen. Ik word overvallen door een enorm overweldigend gevoel van onmacht, frustratie, angst en complete afhankelijkheid van de mensen om me heen. Ik was niet eens in staat om m’n ouders om hulp te roepen. Zo benauwd was ik. Een traumatische ervaring die zich regelmatig herhaalde.’

Heftige impact op eigen kwetsbaarheid

‘Mijn heftige astma, allergieën en daarbij ook nog eens extreme hooikoorts, maakten mij op jonge leeftijd al bewust van mijn fysieke afhankelijkheid. Het was een enorm pijnlijk besef dat ik niet op mijn lichaam kon vertrouwen. Met daarbij de beperking dat ik niet overal aan mee kon doen: van vele weken dan wel maanden achtereen ziek thuis zijn. Vele ziekenhuisbezoeken. Het keer op keer te kampen hebben met longontstekingen. Te uitgeput zijn voor school of het onderhouden van een sociaal leven. Dat doet niets goed voor je zelfvertrouwen. Al deze gebeurtenissen en gevoelens hadden dan ook een heftige impact op mij als kind.’

‘Of je uiteindelijk een psychische kwetsbaarheid ontwikkeld heeft veelal te maken met de impact van de onderliggende gevoelens die je ervaart tijdens deze gebeurtenissen: gevoelens zoals die van onmacht, schaamte, onrecht, onkunde het verraad van het eigen lichaam.'

Coping systeem in gang

Naast de fysieke problematiek was Jip ook een hoog sensitief persoon (HSP). De lichamelijke uitdagingen hadden daarmee een extra grote impact op Jip zijn psyché. Jip: ‘Ik voelde me anders dan de rest en ik worstelde steeds meer met gevoelens van onmacht, onrecht, onzekerheid en hulpeloosheid. Als 8-jarige was ik bijvoorbeeld al enorm bezig met de vraag hoe ik als volwassen persoon ooit kon “overleven” met al deze uitdagingen, en (zelf opgelegde) verwachtingen. Het werd steeds lastiger om te functioneren met alles wat zich maar bleef opstapelen: de druk van mijn gezondheid, het verantwoordelijkheidsgevoel, de sociale druk van school om met de rest mee te kunnen komen. Zo zette ik op zeer jonge leeftijd al een masker op om anderen niet tot last te zijn en mijn ‘’negatieve’’ emoties en struggles te verbloemen: mijn coping systeem ging aan. Ik ging steeds vaker over mijn eigen grenzen heen. Ik was aan het overleven. En dat leidde uiteindelijk tot complete fysieke en mentale uitputting.’

Jip voelde zich constant overgeleverd aan de genade van zijn omgeving. Ook op het sociale vlak had dit zijn weerslag: Jip viel buiten de boot. 'Mijn gedrag paste ik daarop aan door vooral alles te doen om er toch bij te horen, om met de rest mee te kunnen komen. Ten koste van mezelf.’

Superman VS de Joker
Op zijn dieptepunt ging Jip in therapie. ‘Het was traditie dat jouw maatje je een passende mok gaf in de eerste weken van de therapie. Ik kreeg een Superman mok. Op dat moment voelde ik vooral trots. Ik mocht van mijzelf geen fouten maken. Afgelopen jaar besefte ik me echter pas waarom deze mok zo passend was. De oude versie van superman werd in zijn tijd steeds meer onkwetsbaar, onoverwinnelijk en onverwoestbaar. Tot hij met zijn vingers kon knippen en de problemen kon laten verdwijnen. Maar dat maakte dat Superman op een gegeven moment niet meer interessant werd gevonden. Reden? Mensen konden zich met hun eigen worstelingen, onzekerheden en imperfecties niet meer aan de superheld relateren. Reden voor de schrijvers om Superman meer menselijk te maken, mét zijn kwetsbaarheden.'

‘Ik was boos op de wereld. Op de pijn, het leed en het onrecht. Tot ik besefte dat het mijn eigen verantwoordelijkheid is om een prettig en fijn leven te creëren, ondanks mijn aandoeningen, pijn en leed. Niet door ervoor weg te rennen, maar door mijn kwetsbaarheden te omarmen en elke dag te streven naar het beste.' 

'Alleen iemand die zijn eigen kwetsbaarheden te overkomen heeft kan een held zijn,' vindt Jip. 'Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Joker, die zijn kwetsbaarheden buiten zichzelf legt en zo chaos voor zichzelf en de wereld creëert. Om zijn eigen imperfecties en pijn niet aan te hoeven gaan. Dat zijn twee duidelijk verschillende manieren om met kwetsbaarheden om te gaan. En dat was precies wat ik deed: ik mocht van mijzelf niet kwetsbaar zijn en pakte daardoor geen eigenaarschap over de kwetsbaarheden die ik had. Waardoor ik en mijn naasten alleen maar chaos en onmacht ervoeren. Tot ik net als die nieuwe versie van superman mijn kwetsbaarheden begon te omarmen en elke dag het meeste goed probeerde te doen. Waardoor de druk van het onkwetsbaar moeten zijn en geen fouten mogen maken van je schouders valt. Juist die kwetsbaarheid maakt dat je als mens met elkaar kunt verbinden.'

'De herkenning en erkenning van struggles maakt dat we elkaar begrijpen en met elkaar kunnen connecten.’

Erken psychische kwetsbaarheid

Jip besefte zich dat hij zelf de touwtjes in handen moest nemen. ‘Ondanks de fysieke en psychische kwetsbaarheden was het mijn eigen verantwoordelijkheid om hier een fijn en mooi leven mee te creëren. Niet door mijn fysieke en psychische kwetsbaarheid te verbloemen of ervoor weg te rennen, maar door deze te omarmen en elke dag te kijken naar wat ik voor mijzelf en anderen kan verbeteren. En die les geldt voor iedereen. Mentale gezondheid is niet de afwezigheid van symptomen of diagnoses, maar het durven onderzoeken en erkennen ervan. We zijn allemaal mens en hebben allemaal onze mentale gezondheid die op en neer beweegt.’

Het belang van vroegtijdige interventie

Veel mensen worstelen met hun mentale gezondheid: 1 op de 4 mensen heeft daarbij te maken met een psychische kwetsbaarheid en 75% van de mensen met een psychische kwetsbaarheid ervaart hier voor hun 25ste de eerste episode van. Jip: 'Iedereen krijgt ermee te maken. Direct of indirect. Het is de uitdaging om ons er niet voor te verstoppen of van weg te rennen. Met vroegtijdige interventie kunnen de gevolgen minder groot zijn of niet verder escaleren. Je leert om eigenaarschap te pakken en ervaart zo minder onmacht en onkunde. Dus laten we het stigma doorbreken en het gesprek over mentale gezondheid en psychische kwetsbaarheden normaliseren: hoe eerder we mensen kunnen ondersteunen in het zoeken naar de juiste hulp, hoe sneller het herstel zal zijn.’

'Het gevoel van onmacht kan een grote impact hebben op het ontwikkelen van psychische kwetsbaarheden. Dus: maak contact. Luister. Stel je open voor jezelf en de ander. Probeer elkaar te begrijpen. Kwetsbaar. Dan kan de wereld alleen maar mooier worden, met en voor elkaar.’

‘Ik hoop dat we meer gaan nadenken over de vraag: wat kan ik vandaag doen om er voor mezelf én voor anderen te zijn? Als je dit doet, dan kan dat enorm grote gevolgen hebben voor de hele wereld. Ongeacht wie je bent en waar je voor staat. Als je eigenaarschap kunt pakken over je mentale gezondheid word je minder afhankelijk van wat er in je omgeving gebeurd en dat is ontzettend belangrijk voor het herstelproces. Dus: wie ben jij het liefst in dit verhaal: superman of de joker?’

Jip werkt als trainer met ervaringsdeskundigheid bij RIBW Brabant. Deze organisatie begeleidt mensen met psychiatrische of psychische klachten (vanaf 16 jaar) bij hun herstel, individueel of in een gezinssituatie. Ook is Jip de oprichter van ‘’In beeld bij Jip’’ waar hij zich als spreker, trainer en coach focust op het vergroten van kennis en kunde als het gaat over mentale gezondheid, kwetsbaarheid en kracht, herstel en eigenaarschap. Wil je met Jip in contact komen? Stuur dan een mail naar inbeeldbijjip@gmail.com.